Ilinniartitsineq 1 aamma 2

Ilisarititsineq (5 min.)

Ilinniartitsineq 1-imi aamma 2-mi atuartut namminneq timikkut killissarisatik ilisimasaqarfigilissavaat, imminut naleqartinneq pillugu ilisimasaqalerlutik imminullu tatiginerup suunera paasissaqarfigissavaat. Taamaasillutik namminneq naleqartinnertik kiisalu allat imminut naleqartinnerat tatiginerallu annertusarsinnaallugu. Imminut tatigigutta killissagut malugilluarsinnaasarpagut allallu killissagut qaangerpatigit killiliisinnaalluta.

Imminut tatiginerup aamma imminut naleqartinnerup nassuiaataat uku klassimut nipituumik atuakkit:

Atuartut imminut naleqartinneq imminullu tatiginerup suuneri sungiusaammi siullermi ilikkassavaat.

Sungiusaatip aallartinnerani arsaq assigisaaluunniit atuartunut apeqqut “imminut naleqartinneq suua?”-mik  apeqquteqarlutit miloriuguk. “Naluara”-mik akisoqarsinnaavoq. Atuartoq arsamik akorsisoq akereeruni atuaqatimi ilaannut arsaq miloriutissavaa. Arsaq atuartunut tallimanut/arfinilinnut anngutereerpat apeqqut “imminut tatigineq suua”-mik taarsissavat, arsarlu ingerlateqqilerlugu.

Sungiusaat sukkalaartumik ingerlanneqassaaq, taamaasillutik arsaq sivisuumik tigummiassanngilaat. Minutsilersuut 2 minutsimut ingerlatillugu inississinnaavat. Minutsilersuut sianerpat arsaq ilinnut utissaaq.

Atuartut akissutaat akuersaakkit, sungiusaammi eqqortumik kukkusumilluunniit akissutissaqanngilaq.

Tamatuma kingorna atuartut “atuartut quppernerannut” innersuunneqassapput, suliassarlu “Imminut naleqartinneq aamma imminut tatigineq suua?” ammassavaat.

Ataani allassimasut imminut naleqartinnerup imminullu tatiginerup nassuiaataa atuaruk.

Allaavoq iliuuseqarsinnaanerup ilisimanera – allaavorlu iliuuseqarnissamut sapiissuseqarneq.

Imminut naleqartinneq:

Imminut naleqarluartutut isigigaanni, assersuutigalugu ikingutip arlaatigut pikkorinnerunera akuerineqarsinnaavoq. Tassami nammineq pissuserisaq ajunngitsutut isigineqartarpoq – aamma sutigut tamatigut pikkorinnerpaajunngikkaluaraanniluunniit. Imminulli naleqarpianngitsutut isigigaanni, allanut assersuunnissaq nakerineqarneq ajorpoq. Taama pisoqartillugu nammineq sapikkat kisimik isiginiarneqartarput. Imminut naleqartinneq inuunermi inerikkiartuaartinneqartarpoq – aamma annaanneqarsinnaallunilu pilerseqqinneqarsinnaavoq. Imaappoq imminut naleqartinneq inuuneq naallugu sunnerneqarsinnaallunilu allanngorarsinnaavoq.

Imminut tatigineq:

Imminut tatigineq imminullu naleqartinneq assigiinngitsuupput. Imminut tatigisoqarsinnaavoq imminut naleqartinngikkaluarluni, imminulli naleqartikkaanni ilutigisaanik imminut tatiginnginnissaq qaqutigooqaaq. Imminut tatigisoqartarpoq, arlaatigut sapinngisaqarneq ilisimagaanni. Imminut naleqartinneq tassaavoq artornartunik aqqusaagaqaraluarluniluunniit nammineq pissuserisaq ajunngitsoq misigisimagaanni. Assersuutigalugu ”arsallaqqissuusinnaavutit” imaluunniit ”qittarittuusinnaavutit”. Kisianni tamanna imaanngilaq, tamatigut inuttut immitsinnut naammagisutut misigisimasartugut.

Klassimi eqikkaaneq: imaappoq imminut naleqartinneq tassaavoq inuttut pissuseq pigiinnaraluarlugu imminut naammagisimaartutut tunngaviusumik misigisimaneq, aamma inuit imminnut naleqartutut arlalitsigut imminnut tatigisuusarput. Imminut tatigineq pikkoriffigisatut misigisanut killeqarsinnaavoq. Assersuutigalugu inuk imminut annikitsumik naleqartikkaluarluni, arsallaqqissutut misigisinnaavoq.

Sungiusaammi uani atuartut ilinniassavaat imminut naleqartinnermik imminullu tatiginermik suut annertusaataallutillu annikillisaataasinnaanersut, aamma inummik naapitsinerminni qanoq akisussaaffeqarnerlutik. Inuit allat imminut naleqartinnerisa imminulluunniit tatiginerisa annertusarneqarlutillu annikillisinneqarnissaannut, iliuuserisassat annikitsuararsuusinnaasarput. Taamaammat allanik isumassuinissarput pingaartuuvoq. 

• Atuartut eqimattaarannguakkaartikkit – soorlu pingasukkaartillugit.

• Eqimattat tamarmik najoqqutassiamik ”Imminut naleqartinnerit annertusaruk”-mik tunineqassapput

• Eqimattat tamarmik oqaatsit assigiinngitsut oqallisigissavaat, nalilerlugulu imminut naleqartinnermik imminullu tatiginermik annertusaaqataasarnerlutik imaluunniit annikillisaaqataasarnerlutik, tamatuma kingorna oqaatsit ”sapiitsuliortartumut” (superhelt) imaluunniit niviarsiaqqamut inississallugit.

• Ataatsimoorlusi oqaatsit oqallisigisigit, eqqartorlugulu kikkut tamarmik inuit allat isumassorlugit naaperiarnissaannut oqaatsinillu pitsaasunik nukittorsarnissaannut akisussaaffeqarmata.

Oqaloqatigiinnissamut isumassarsiffiusinnaasoq: Oqaloqatigiinnerup siunertaraa, atuartut atuaqatimik qanoq-innerinut akisussaaqataanerannik paasitinnissaat. Imminut naleqartinnerup annertusarneratigut, inoqatip inuuneranik allanngueqataasinnaanermik paasitinnissaat. 

Sungiusaammi uani atuartut imminnut naleqartinnermik killissaat nikisinniassavaat. Taamaaliussapput atuaqatimik pikkoriffii pillugit oqaatsit pitsaasut/nuannersut allattorlugit. Sungiusaatip kingorna atuartut oqaatsit imminnut tunngasut pitsaasorpassuit/nuannersorpassuit pappialamut allatat pigilissavaat. Taanna tassaalissaaq eqqornaveeqqut, nassarsinnaasaat inuunerminnilu atugarliulissagunik imminnulluunniit qularilerunik saqqummersinnaasaat.

Sungiusaammut ilitsersuut:

• Eqqornaveeqqut atuartunut tamanut naqiguk. Eqqornaveeqqut uaniippoq.

• Atuartut eqqornaveeqqummik tunikkit

• Atuartut pappialap qulaani atertik allassavaat

• Ilinniartitsisutut aalajangissavat qaqugukkut atuartut pappialaatertik ingerlateqqissaneraat. Atuartut ingerlatitseqqilerneri tamaasa assersuutigalugu oqarsinnaavutit ”ingerlateqqissigit”, tamarmik ataatsikkoornissaat siunertaralugu.

• Eqqornaveeqqutit tamarmik kaajallatsikkiartuaarneqassapput. Atuartut tamarmik atuaqatertik pillugu pitsaasumik/nuannersumik eqqornaveeqqutaatigut allataqassapput (imaappoq atuaqatitik tamaasa pillugit pitsaasumik/nuannersumik allataqassapput)

• Pingaartuuvoq erseqqissassallugu atuartut assigiinngitsunik allataqassammata, assersuutigalugu atuartut ilaat 24-riarluni arsallaqqinneqannginniassammat.

• Tamatuma saniatigut inerteqqutaavoq ”killormut” paasisarialimmik allannissaq, assersuutigalugu ’qinngarnallaqqipputit’. Aamma inerteqqutaavoq ’naluara’-mik allannissaq.  

• Pappiala inuttaminut uterpat, sungiusaat naammassissaaq

Pikkoriffiusinnaasut ima assersuusiorsinnaavatit: tusarnaallaqqissuuvutit, matematikkimut pikkoripputit, arsallaqqipputit, oqalloripputit, quiassaallaqqipputit il.il.

Ikuillaqqissuuvutit, nutaaliullaqqissuuvutit, inussiarnersuuvutit, sapiitsuuvutit, isumassarsiullaqqissuuvutit, nuannersuuvutit

Sungiusaat naggaserlugu apeqqutigikkit:

• Pappialaatissinni tupaallaatigisassannik allaqqasoqarpa?

• Pitsaasumik/nuannersumik immikkut maluginiakkassinnik allaqqasoqarpa?

• Ilissi pillusi nuannersorpassuarnik/pitsaasorpassuarnik imalimmik pappialaateqalerluni qanoq ippa?

Sungiusaat atuartut ilaannut killissanik qaangiisutut misinnarsinnaavoq – annermik imminnut naleqartinnginerusunut. Taamaammat ilaasa pappialaatiminni allaqqasut atuarumassanngippatigit ajunngilaq.

Atuartut naaggaarnissaq ilikkassagunikku, pingaartuuvoq suut imminnut pingaaruteqartuunerinik malussarsinnaanissaat. Tamatuma ilinniarnissaanut periusaasinnaavoq, nammineq inuttut timikkuillu killissat ilikkarnissaat. Sungiusaammi uani natermi inissaqarluarnissaq pisariaqarpoq. Taamaanngippat eqaarsaarfimmi, inersuarmi katersuuttarfimmi inimiluunniit angisuumi allami sungiusaat ingerlassinnaavarsi, aamma klassimi nerriviit tamaasa iikkamut talitissinnaavasi.

• Atuartut marlukkaassapput.

• Atuartup aappaa uninngalluarluni nikorfaannassaaq, Aappaa aapparminit 2-3 meterinik ungasitsigisumut inississaaq, tassanngaanniillu arriitsumik aappani uninngasoq qanilliartulerlugu. Atuartoq uniinnarluni nikorfasoq aappani qanillivallaarpat oqassaaq: ”Tassa”.

Sungiusaatip naatsumik eqikkaaviginera:

• Killissassi anguneqarneri qanoq malugaasigit?

• Arlaannik tupaallaateqarpisi? Taamaappat suna?

• ”Tassa”-mik oqarnissaq ajornakusoorpa? Angeruit, sooq? Naameeruit, sooq?

Oqaloqatigiinnerup siunertaa: Nammineq killissarisat ilikkarnissaat aamma ”tassaarsinnaanissap” ilikkarnissaa. Aamma atuartut inuit tamarmik assigiinngitsunik killissaqartarnerannik taakkualu ataqqisariaqarnerannik eqqumaffiginnilernissaat.

Ilinniartitsineq 3 aamma 4

Ilisarititsineq (5 min.)

Ilinniartitsineq 3-mi 4-milu  atuartut paasissavaat, inuup timini atorlugu oqariartuuteqartarnerata pingaarutaa, imminullu tatigisumik pissusilersornissamut sakkussinneqassallutik.

Filmi ”Timiga qanoq takutitsiva?” atuartunut isiginnaartiguk. Filmimi Nuummi isiginnartitsisartunngorniat takutitsipput. Isiginnaartitsisartut timi pissusilersortillugu nalunaaruteqariaatsit assigiinngitsut takutinneqarput.

”Unigit”-mik (stop) allaqqasoqarneri tamaasa filmi unitsikkallartassavat. Maanna atuartut timip qanoq oqariartuuteqarnera eqqoriassavaat.

Filmi ataani takusinnaavat:

Sungiusaammi uani atuartut misigissutsit assigiinngitsut nikerartissavaat. Sungiusaammi tassani inissaqarluartariaqarpoq.  

• Nerriviit tamaasa sanimut illikartissigit

• Kridtimik natermi nigalimmik titartaagit, sisamanngorlugulu avillugu. Aggornerni tamani misigissuseq allaguk: Imminut tatigisoq, qulartoq (nalornisoq), nuannaartoq aamma isumaluttoq

• Atuartut eqimattanut sisamanut avikkit

• Eqimattat ataasiakkaat misigissutsinut assigiinngitsunut inissinneqassapput

• Misigissuseq nikorfaffigisaat qaqugukkut misigineqartarnersoq atuartullu oqallisigisiuk

• Nalunaaqutaq sekuntilersuut (soorlu mobiilimi) atorlugu sekuntini 20-ni atuartut misigissuseq nikorfaffitsik takutissavaat. Qularaanni (nalornigaanni) timi qanoq pissusilersortinneqarpa? –Soorlu niaqoq sikitillugu, peqingalluni. Imminut tatigisoq qanoq isikkoqartarpa? Qanoq pisuttoqarlunilu nikorfasoqartarpa?

• Nigaliup iluaniitilluni oqaluttoqassanngilaq – taamaallaalli timi atorlugu misigissuseq takutinneqassalluni

• Sekuntit 20-t qaangiunneranni suaarit: ”Paarlaagitsi!” Maanna eqimattat misigissutsimut nutaamut nuussapput.

• Misigissutsit tamarmik aqqusaarneqareerpata, sungiusaat naammassissaaq.

Sungiusaat naggaserlugu atuartullu oqallisigisiuk misigissutsini assigiinngitsuniinneq qanoq misinnarsimanersoq – misigissutsit suut nuannerpat? Timimikkut qanoq misigivaat? Imminut tatigineq qanoq ”isikkoqarpa”? Il.il.   

Arki suliaqarfissiaq ”Timiga qanoq oqariartuuteqarpa?” naqiguk, kipparissullu qiortarlugit. Oqaatsit maanna pisunut tunngasut timillu oqariartuuteqartarneranut tunngasut immikkoortillugit assersuutigalugu nasamut, puussiamut assigisaanulluunniit ikikkit.

Sungiusaammi uani atuartut timip pissusilersortinneratigut oqariartuuteqartarnerit assigiinngitsut misilissavaat. Sungiusaammi natermi inissaqarlualaarnissaq pisariaqarpoq, taamaammat klassimi nerriviit talitikkit.

• Atuartut paarlakaallutik maanna pisut aamma timip oqariartuuteqartarneranut tunngasut makittassavaat. Maanna pisunut assersuutaasinnaavoq ”anaanamik utaqqineq” imaluunniit ”pisiniarneq” timillu pissusilersortittarneranut assersuutaasinnaapput ”annilaanganeq, aliasunneq, qasuneq, nuannaarneq, imminut qularinnginneq, imminut qularineq il.il.”. Atuartut maanna ”isiginnaartitsissapput” takutillugulu inuk maanna pisumi makitamini, makitami aappaanisut timiminik pissusulersornerisigut oqariartuuteqartoq.

• Atuartut sinnerisa maanna pisoq sunaanersoq, timillu pissusilersortinnera qanoq isumaqarnersoq eqqoriassavaat.

Ingerlatsineq naggaserlugu timip pissusilersortittarneratigut oqariartuuteqartarneq pillugu oqaloqatigiigitsi. Ima aperisinnaavutit:

• Arlaannik tupaallaateqarpisi? Angerussi suna?

• Sammisatsinnit suut eqqaamassavisigit? Sooq?

Atuartut qupperneranni takuuk

PIAREERSARNISSAT

• Sammisassaq atuaruk

• Pappiarat naqikkit

• Atortussat ujakkit

SIVISUSSUSAA

Ilinniartitsinerit 4

ATUARTITSISSUTIT

Timersorneq aamma inuttut inerikkiartorneq

ATORTUSSAT

• “Imminut tatigineq naleqartinnerlu” suliassartai naqikkit

• “Naleqartinnerulerit” uani naqiguk qiortarlugulu

• Arkit sulinermi atugassat

• Nasaq/puussiaq

• Pappiarat allaffigineqanngitsut

• Arsaq assigisaaluunniit miloriunneqarsinnaasoq

ANGUNIAGAQ

• Imminut tatigisumik pissusilersornerup timikkut  misiginissaa

• Atuartut namminneq killissarisaminnik pisariaqartitaminnillu eqqumaffiginninnerisa patajaallisarnissaat

• Atuartut namminneerlutik isummersinnaanerisa kaammattornissaat iliuuseqarsinnaassusiisalu patajaallisarnissaat

ILIKKAGASSATUT ANGUNIAKKAT

• Siunniussat naammassisallu tunngavigalugit naleqassutsimik imminnullu tatiginermik takutitsisinnaassasut (inuttut inerikkiartorneq, angajulliit)

• Inuit akunnerminni pissusiisa assigiinngitsuusut ineriartortinneqarnissaannut inuppalaartumik piginnaasassat pisariaqartut piginnaasaqarfigissagaat (Inuttut inerikkiartorneq, angajulliit)

• Pissutsit namminneq paasinninnerminnut sunniuteqartut eqqumaffigissagaat (inuttut inerikkiartorneq, akulliit)

• Namminneq ineriartornertik naleqassusertillu qanoq nukittorsassallugit eqqumaffigissagaat (inuttut inerikkiartorneq, akulliit)

DOKUMENTER

• Timiga atorlugu suna takutippara?

• Imminut naleqartinneq aamma imminut tatigineq suuppat?

• Imminut naleqartinnerit qaffatsiguk

• Eqqornaveeqqut uaniippoq